Οι Τρεις Ιεράρχες

Τρεις Ιεράρχες

ενοχλητικοί επαναστάτες, τότε και τώρα

Επετειακά, μια φορά το χρόνο, καθιερώσαμε να γιορτάζουμε κάποια γεγονότα, σαν να θέλουμε να ξεμπερδεύουμε μαζί τους, εξοβελίζοντάς τα απ’ την καθημερινότητά μας Ίσως να ήταν πιο τίμιο, στα πλαίσια του ύστερου νεωτερικού εκσυγχρονισμού, να καταργούσαμε τελείως τέτοιες ενοχλητικές αφηγήσεις, για να πορευόμαστε μακάριοι στα παγκοσμιοποιητικά κελεύσματα της αποχαύνωσης. Από την άλλη, έστω και μια φορά στις 365 μέρες της ετήσιας βιωτής μας, ας προσπαθήσουμε να γρατζουνίσουμε τις συνειδήσεις μας, ως αντιστάθμισμα και ως ελπίδα, πως έστω και το λίγο δεν πάει χαμένο.

Αναφερόμαστε στις τρεις εξέχουσες προσωπικότητες, που επιβλήθηκαν με το έργο τους ως προστάτες της παιδείας και όχι στενά της εκπαίδευσης. Ένα έργο που δεν περιορίζεται απλά στα της μάθησης, αλλά άπτεται της όλης ζωής. Βαθιά πολιτικό δηλαδή, συμπυκνώνει όχι μόνο ένα θεωρητικό πλαίσιο, αλλά προτείνει στάσεις και συμπεριφορές σε επίπεδο κοινωνικό, εκπαιδευτικό, εκκλησιαστικό. Βασίλειος ο Μέγας, Ιωάννης ο Χρυσόστομος, Γρηγόριος ο Θεολόγος. Συμπυκνωμένες λεκτικά και εννοιολογικά ιδιότητες αποδίδουν το μεγαλείο τους.

Και οι τρεις χαρακτηρίζονται για τη θεολογική αλλά και την ευρύτερη επιστημονική τους συγκρότηση, τη ριζοσπαστική κοινωνική τους παρουσία, την κριτική στάση τους απέναντι σε κάθε μορφής εξουσία.

Ενοχλητικοί για το κοινωνικο-πολιτικό κατεστημένο.

Με ποιο δικαίωμα, αναρωτιέται ο Χρυσόστομος, μπορεί κανείς να περιφρονεί εκείνους τους οποίους ο Θεός τόσο τιμά ώστε τους δίνει το Σώμα και το Αίμα του Υιού του; Η θέση του αυτή υπέρ των αδυνάτων και η επιμονή του για την δημιουργία λεπροκομείου στην πλουσιότερη περιοχή της Κων/πολης, ενάντια στα συμφέροντα των ισχυρών, θα τον οδηγήσουν στην εξορία και στο βασανιστικό θάνατο. Στο ίδιο μήκος κύματος ο Βασίλειος ζητάει από τους άρχοντες την απαλλαγή των φτωχών από τη φορολογία, ενώ δεν παραλείπει να παρέμβει για τα συμφέροντα των εγαζομένων στα ορυχεία του Ταύρου. Και οι δυο επίσης, ο ένας με τη γνωστή «Βασιλειάδα» και ο άλλος με τα περίφημα συσσίτια (7000 στόματα τρέφονται καθημερινά), στηρίζουν τον αβοήθητο της εποχής τους και μάλιστα χωρίς διάκριση αν είναι χριστιανός, ειδωλολάτρης ή Ιουδαίος. Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος μάλιστα, υποστηρίζει ότι η αποστέρηση του εργατικού μισθού είναι, στην πραγματικότητα, βαρύτερη από φόνο.

Οι θέσεις τους προσφέρουν τη βάση για μια ριζική αμφισβήτηση της ταξικής κοινωνίας. Η φτώχεια, ο πλούτος και η δουλεία, λέει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, εισέβαλαν στην ανθρωπότητα όπως εισβάλλουν στον ανθρώπινο οργανισμό οι αρρώστιες. Ο νόμος, συνεπώς, τον οποίο πρέπει να δέχεται ο χριστιανός, δεν είναι ο νόμος του ισχυρού (δηλαδή η ταξική ανισότητα), αλλά του Δημιουργού (δηλαδή η ισότητα). Ο δε Μέγας Βασίλειος με παραστατικό τρόπο αντιπαλεύει τον ισχυρισμό των πλουσίων για δήθεν σύννομο πλουτισμό, με τον παραλληλισμό ότι ο πλούσιος μοιάζει με εκείνον που μπαίνει πρώτος στο θέατρο, πιάνει όσα άδεια καθίσματα μπορεί και κατόπιν δεν αφήνει να καθίσουν οι υπόλοιποι.

Η ορθόδοξη θεολογία δεν συμμερίζεται τη θέση του προτεσταντισμού ότι οι εκλεκτοί του Θεού γίνονται επιτυχημένοι κεφαλαιοκράτες, αλλά προτρέπει σε αγώνα και διεκδίκηση υπέρ των αδυνάτων. Ο Χρυσόστομος το λέει ρητά ότι η οργή είναι φυσική δύναμη που εμφυτεύθηκε μέσα μας από τον Θεό για να βοηθούμε τους αδικουμένους. Λόγια πύρινα, που παίρνουν μεγαλύτερη διάσταση όταν σκεφτούμε πως διατυπώθηκαν πριν από 17 αιώνες. Δικαιολογημένα ο μεγαλύτερος ίσως Ρώσος διανοητής του 20^ου αιώνα, ο Νικόλαος Μπερντιάεφ, ισχυρίζεται ότι στον Μ. Βασίλειο όπως και στον Ιωάννη τον Χρυσόστομο η κοινωνική αδικία, δημιούργημα της κακής διανομής του πλούτου, κριτικάρεται με μια δριμύτητα που θα έκανε τον Προυντόν και τον Κάρλ Μάρξ να χλωμιάσουν.

Ρζοσπαστικοί για το εκπαιδευτικό κατεστημένο.

Πανεπιστήμονες οι ίδιοι, σπουδάζουν τα πάντα, με ιδιαίτερες επιδόσεις. Στη Δύση αλλά και παγκοσμίως, δεν είναι λίγοι οι ερευνητές από το χώρο της Ιατρικής, της Κοινωνιολογίας, των Πολιτικών Επιστημών, της Παιδαγωγικής, της Φιλοσοφίας και της Θεολογίας που μελέτησαν το έργο τους τονίζοντας την αξία του. Ενδεικτικά αξίζει να αναφερθεί ότι τα έργα του Μεγάλου βασιλείου άρχισαν να διδάσκονται στο Πανεπιστήμιο των Παρισίων το 16^ο αιώνα, το δε πόνημά του: «Προς τους νέους...» γνώρισε 20 εκδόσεις μέσα σε 50 χρόνια (1449-1500). Τα Άπαντά του, έχουν εκδοθεί στα Γερμανικά από το 1776. Οι ιατρικές τους επιδόσεις σημαντικότατες. Άριστοι γιατροί, ο Βασίλειος και ο Χρυσόστομος, έχει αποδειχτεί πως είναι ουσιαστικά οι εμπνευστές ενός δημόσιου συστήματος υγείας, που με την πάροδο του χρόνου απλώνεται σ’ ολόκληρη την Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

Οι Άγιοί μας στα της εκπαίδευσης, μας προτείνουν ένα ουσιαστικά μαθητοκεντρικό μοντέλο εκπαίδευσης, μέσα απ’ το δασκαλοκεντρικό πνεύμα της εποχής τους. Πρόλαβαν να μιλήσουν από τόσο παλιά για την αξία των προτύπων, για την αντιπαιδαγωγικότητα του φόβου, για την αξία της ενθάρρυνσης, για τη συνέπεια λόγων και έργων, για τον έπαινο, για την παιδαγωγική αξία της τιμωρίας αλλά και τη φειδωλή χρήση της. Προσηλωμένοι στο Πρόσωπο, με αφετηρία το κατ’ Εικόνα, αναδεικνύουν την αγάπη και την επιείκεια ως σταθερό μέτρο για την προσέγγιση των μαθητών. Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέει χαρακτηριστικά πως θα πρέπει να είμαστε εξαιρετικά τρυφεροί απέναντι στο παιδί κυρίως όταν του μιλάμε. Να το φιλούμε, να το αγκαλιάζουμε, να το κρατάμε σφιχτά, δείχνοντάς του την λατρεία που τρέφουμε γι’ αυτό. Η εξατομικευμένη προσέγγιση, κορωνίδα της ειδικής αγωγής σήμερα, τίθεται ως προϋπόθεση στις δικές τους προτάσεις, «ποικίλον είναι χρη της διδασκαλίας το φάρμακον». Αναδεικνύουν την αξία της λογοτεχνίας και της διήγησης ως διδακτικό μέσο, αφού όπως λέει ο Ιωάννης «φιλεί γαρ η ψυχή ενδιατρίβειν διηγήμασιν».

Προάγγελοι των σύγχρονων παιδαγωγικών θέσεων, μας δείχνουν τα αυτονόητα του σήμερα αλλά δυστυχώς συχνά περιφρονημένα. Μας μιλούν για την ελευθερία της αγάπης, «τον Θεόν φοβού μόνον και πλην αυτού μη φοβού έτερον», στηριζόμενοι στην βιβλική εξίσωση «ο Θεός αγάπη εστί». Και φυσικά ερευνούν, μελετούν και προτρέπουν τους νέους στη μελέτη της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, της ειδωλολατρικής τον καιρό εκείνο.

Αυθεντικοί στα της εκκλησίας

Όσο για την εκκλησία την θέλουν αυθεντική και γνήσια. Οι ίδιοι ζουν λιτά και ασκητικά και έχουν έτσι το δικαίωμα να γίνονται αυστηροί με τις παρεκτροπές. Ο Χρυσόστομος δε διστάζει να καθαιρέσει μεγάλο αριθμό επισκόπων με την κατηγορία του χρηματισμού κατά την άσκηση της ιεροσύνης. Στηλιτεύει τη συμμετοχή κληρικών και μοναχών σε κοσμικές δεξιώσεις που οδηγούν σε σχέσεις διαπλοκής με την εξουσία. Πιστοί στην αυθεντικότητα της εκκλησίας φτάνουν, στο απίστευτο για τα σημερινά δεδομένα, να μην δέχονται δωρεές πλουσίων που προέρχονται από εκμετάλλευση. Ο Βασίλειος μάλιστα τονίζει πως ο Θεός δεν μπορεί να γίνει συνένοχος ληστών και αρπακτών. Συνεχίζοντας αυτή την παράδοση, ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης λέει πως όσα αποκτήθηκαν άδικα, δηλαδή από κλεψιά, αρπαγή και πλεονεξία, δεν τα συγχωρεί αυτομάτως η μετάνοια, αλλά απαιτείται η επιστροφή τους στους αδικηθέντες, η στοιχειώδης αποκατάσταση δηλαδή της διασαλευθείσας κοινωνικής δικαιοσύνης.

Αναπόφευκτα έρχεται το ερώτημα: Τι σχέση έχει η ζωή των Τριών Ιεραρχών με την καθημερινότητα που βιώνουμε; Τι, στην ευχή, γιορτάζουμε στις 30 Ιανουαρίου; Πώς μπορούμε να μένουμε απαθείς, βολεμένοι στον μικροαστικό χριστιανισμό μας; Τι θα κάναν οι ίδιοι, αν ζούσαν σήμερα τον ξεπεσμό μας; Θα συμμετείχαν άραγε στην κατ’ επίφαση δημοκρατική δικτυακή διαβούλευση; Θα στέλναν τα βιογραφικά τους για να επιλεγούν οι ημέτεροι; Θα δέχονταν άκριτα τις επιπτώσεις της κρίσης που την δημιούργησε το κεφάλαιο και οι πολιτικοί υποστηρικτές του; Μήπως θα ηγούνταν μιας λαϊκής αντίστασης; Μήπως θα παλεύανε για μια παιδεία για τον άνθρωπο και όχι για το σύστημα;

30 Ιανουαρίου, μνήμη των Τριών ενοχλητικών Ιεραρχών, όχι μόνο για τότε μα κυρίως για τώρα.

Για την αντιγραφή

Γιώργος Ηλ. Τσιτσιμπής

Βιβλιογραφικές βοήθειες

Γ. Τασιόπουλος, «Η διδασκαλία του μαθήματος των θρησκευτικών στην υποχρεωτική εκπαίδευση κατά την εποχή της ύστερης νεωτερικότητας»,μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία, 2009

Θ. Παπαθανασίου, «κοινωνική δικαιοσύνη και ορθόδοξη θεολογία», εκδ. Ακρίτας 2001

Α. Αργυρόπουλος, «το επαναστατικό μήνυμα των Τριών Ιεραρχών», 2009

Ελ. Θεοδωροπούλου, «κείμενα παιδείας, Ιωάννης ο Χρυσόστομος», Αθήνα 2000

Περιοδικό «ΔΙΑΒΑΣΗ», Ι.Μ. Περιστερίου, τεύχος 35.

Γ. Ροδίτη, «χριστιανισμός και πλούτος», Γ΄εκδ., Αθήνα 2009